1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы екінші дүниежүзілік соғыстың құрамдас бөлігі ретінде тарихқа мәңгі енді. Бұл соғыста Қазақстандағы әр отбасынан жүздеген мың адам қолына қару алып, ұрыстарға қатысты. Біз, осы ұрыс алаңында болып, өшпес ерлік көрсеткен ата-бабаларымыз бен рухы биік батырларымыз жайлы көптеген деректерді тарихтан оқып, біліп келеміз. Ал, осы бізге жеткен тарихи деректер қандай жағдайда жарық көрді және соғыстың басталуынан, аяқталуына дейінгі орын алған түрлі жаңалықтардың, халықтың ерік-жігерін шыңдау мақсатындағы шығармалардың баспа басылымдарында қалай жарияланғаны жайлы не білеміз?
Ұлы Отан соғысының қиын жылдарында баспалар мен баспаханаларда материалдық-техникалық ресурстардың, қағаздың, полиграфиялық материалдар мен техникалық құралдардың үлкен тапшылығы кезінде майдан мен тылға қажетті әдебиеттерді басып шығару тоқтатылған жоқ. Басты орынды, әрине, әскери-патриоттық қорғаныс тақырыбына арналған кітаптар, брошюралар, парақшалар алды. Басқа баспа өнімдері, тіпті мектеп оқулықтары да өте аз басылды. Полиграфиялық мекемелердің көптеген қызметкерлері майданға аттанды. Осы сала бойынша кадрлар даярлау үшін ешқандай мүмкіндік болмаған.
Осы кезеңде бүкіл Кеңес баспасы мен кітап басылымдарының басты мақсаты халқымыздың, жауға қарсы әскерлердің рухын биіктету болды. Соғыс жағдайына байланысты Кеңес Одағының полиграфиялық саласы қатты зардап шекті, бұл кітап шығару ісі ауқымының азаюына әкеп соқтырды.
Соғыс жылдарында Қазақстанда төрт баспа жұмыс істеген: «Қазақстандық партия баспасы», «Қазақ баспасы», «Көркем әдебиет баспасы», «Комсомол жастары баспасы». 1941 жылдың ақпанында «Біріккен Мемлекеттік Қазақстан баспасы» (ҚазОГИз) құрылды. Соғыс уақытының қиындығына қарамастан, майдан мен тылға қажетті баспа әдебиеттерін шығару тоқтатылған жоқ.
Ғылыми басылымдардан 1943 жылы жарыққа шыққан «Қазақ КСР тарихын» атап өтпеу мүмкін емес. Бұл еңбек КСРО-да алғаш рет одақтас республика тарихын құру тәжірибесінде жинақталған зерттеушілер ұжымымен дайындалды. Монографияны дайындауға соғыс жылдары Алматы қаласына көшірілген көрнекті кеңес тарихшылары: А. П. Кучкин, А. М. Панкратова, Б. Д. Греков, Н. М. Дружинин және интернационалдық ұжымның мүшесі - жас, талантты қазақ ғалымы Ермұхан Бекмаханов қатысты.
Ауыл шаруашылығы саласы бойынша наубайшы, шопан, тракторшы, жүргізуші біліктілігін қалай жылдам меңгеруге болатынын түсіндіретін брошюраларды атап өту қажет. Бұл майданға кеткен ерлерді ауыстырған әйелдерге арналған әдебиеттер болды. Сонымен қатар, әр түрлі ережелер, жарғылар, жадынамалар, нұсқаулықтар шығарылды. ҚазОГИз баспа өнімдерінен «Письма из фронта», «Стрелково-гвардейская дивизия им. генерал-майор И. В. Панфилов», «Наш Малик» шығармалары жарық көрді. Бұл басылымдарға оқырмандардың сұранысы өте жоғары болды.
Ал, қазақ көркем әдебиеті осы жылдары елеулі туындылармен толықтырылды. Бұл Жамбыл Жабаевтың «Ленинградтық өренім» өлеңдері, Мұхтар Әуезовтың «Абай» романы-эпопеясының бірінші кітабы, Ғабит Мүсіреповтің «Қазақ батыры», Ғабиден Мұстафиннің «Шығанақ» романдары. Батырлық көріністердің сюжеті бойынша жазылған және соғыстың ерлік сәттерін бейнелеген, ерекше күшке, патриоттық сезімге толы бұл шығармалар халыққа үлкен моральдық-психологиялық тұрғыда әсер етті. Осы кітаптардың авторлары өздерінің жалынды, бейнелі сөздерімен адамдардың жүрегіне жылылық ұялата білді.
Соғыс жылдары, кітап палатасынан 1941-1943, 1945 және 1948 жж. қазақ және орыс тілдерінде жалпы «Великая Отечественная война советского народа» тақырыбындағы: Қазақ ССР басылымдарының библиографиялық көрсеткіші жасалып шығарылды. Бұл көрсеткішке 1941 жылдың маусым және 1942 жылдың наурыз айларында жарияланған кітаптар мен мақалалар кірді.
Ұлы Отан соғысы жылдарында отандық кітап баспаның аса маңызды мәні ерекше күшпен көрсетілді. Оның ең үздік туындылары совет патриотизмін тәрбиелеуде және халықтың жеңіске деген сенімін, фашистік басқыншыларға қарсы күрес жолында елдің күші мен қуатын жұмылдыруда үлкен рөл атқарды. Сонымен қатар, тақырыптық кештер, библиографиялық шолулар, кітап көрмелері және басқа да бұқаралық жұмыс түрлері барысында қазақстандықтардың майдандағы және тылдағы ерліктері туралы шығармалар кеңінен насихатталды.
Облыс кітапханаларын дамыту бөлімі Жамауова Ұ.
